Юкларни каснаклар ёрдамида кўтариш

Оддий машиналар (ригач, каснак, қия текислик ва ханжар) маълум вазифаларни бажаришда зарур бўлган кучни камайтириш учун қўлланилади, бу эса ишни қулайроқ қилади. Каснакларнинг ишлаш принципи ричаг билан бир хил. Ричаглар фақат кичик силжишни таъминласа, каснаклар арқонлар (кабеллар ёки занжирлар) ёрдамида юкларни анча баландроққа кўтариш имконини беради.

 Каснак 

Каснак – бу ташқи четида эгат (ариқча) бўлган ғилдирак бўлиб, у арғон ёрдамида юкларни кўтаришда ишлатилади. Ҳаракатсиз каснакнинг ўқи бир нуқтада маҳкамланган бўлади. Каснак орқали ўтказилган арғон ёрдамида юкни кўтариш мумкин. Қурилиш майдонларида, масалан, оҳак солинган челаклар кўпинча бундай ҳаракатсиз каснак ёрдамида юқори қаватларга кўтарилади.

loading
  •  Ҳаракатсиз каснакда  куч елкаси ҳам, юк елкаси ҳам каснак радиусига тенг бўлади. Шу сабабли юкни кўтариш учун зарур куч юк оғирлигига тенг, аммо куч йўналишини исталган томонга ўзгартириш мумкин. Ба’зан куч ва юк бир хил йўналишда таъсир этади, натижада каснак икки баравар юкланади.

  •  Ҳаракатланувчи каснакда  юк каснакнинг ўқига осилади. Каснак орқали ўтган арғоннинг бир учи баланд жойда маҳкамланади, иккинчи учи эса тортилади. Юкнинг ярми арғоннинг бир томонини, иккинчи ярми эса бошқа томонини тортади. Юкни кўтариш учун унинг оғирлигининг ярми миқдоридаги куч етарли, бироқ бу ҳолда арғонни икки баравар узоқ масофага тортиш керак бўлади.

loading
 Каснак тизими 

Амалётда одатда бир нечта ҳаракатсиз ва ҳаракатланувчи каснаклар бир тизимга уланади. Бундай тизим каснак тизими деб аталади. Унинг энг оддий тури ҳаракатсиз ва ҳаракатланувчи каснакларнинг тенг сонидан иборат бўлиб, улар битта арғон билан боғланган. Бундай тизимда юкни текис кўтариш учун зарур бўлган куч юкка таъсир қилувчи оғирлик кучининг 1/(2n) қисмига тенг бўлади, бу ерда n – тизимдаги ҳаракатланувчи каснаклар сони: F = G / 2n.

Архимед каснак тизими

icon_know

Яна бир махсус ечим – Архимед каснак тизими, у битта ҳаракатсиз ва бир-бирига уланган бир нечта ҳаракатланувчи каснаклардан ташкил топган. Ҳар бир ҳаракатланувчи каснак юкни кўтариш учун зарур кучни ярмига камайтиради, шунинг учун n та ҳаракатланувчи каснакдан иборат идеал тизимда юкни кўтариш кучи қуйидаги ифода билан аниқланади:

Албатта, бажарилган иш бу ҳолатда ҳам камаймайди, шу сабабли арғонни тортиш зарур масofa 2ⁿ марта ортади.

loading