Металларнинг умумий хусусиятлари (e-learning ва AR билан)

Элементларнинг катта қисми металлар ҳисобланади. Жисмоний ва кимёвий хусусиятлар асосан атомларнинг электрон тузилиши, атомлар орасида ҳосил бўладиган боғланиш тури, атомларнинг ўлчами ва массаси, шунингдек қаттиқ моддалар ҳолатида кристалл панжара турига қараб белгиланади.

Бир хил атомлар орасида ковалент ёки металл боғланишлар ҳосил бўлиши мумкин. Боғланиш тури элемент атомининг электрманфийлигига боғлиқ.

Ковалент ва металл боғланишлар
 Ковалент боғланиш юқори электрманфийликка эга атомлар орасида ҳосил бўлади, бу эса металлмасларга хосдир. Даврий жадвалда металлмаслардан чапга ва пастга қараб ҳаракатланганда элементларнинг электрманфийлиги камаяди ва натижада атомлар орасидаги ковалент боғланиш металл боғланишга айланади. 

Металл гуруҳлари

icon_know
  • Ишқорий металлар, Ишқорий-ер металлар

  • Ер металлар (Al, Ga, In, Tl)

  • Ўтиш металлар

  • Иккинчи тартибли металлар

  • Лантанидлар

  • Актинидлар

Электрон конфигурациясига кўра гуруҳланади: s-, p-, d- ва f-блок металлар.

Металлар металл панжарада кристалланади, яъни металл ионлари, металлнинг мусбат зарядланган атом ядролари бўлганлари, панжара тугунларида жойлашади, улар орасида эса делокализациялашган электрон булути мавжуд бўлади. Электрон зичлиги бир хил тақсимланган. Шу сабабли металлар ранг, агрегат ҳолати, иссиқлик ва электр ўтказувчанлиги каби жисмоний хоссаларида кўплаб ўхшашликларга эга

Металл панжарасининг характерли хусусияти – бу координация сони бўлиб, у металл кристалида берилган битта металл ионини ўраб турган қўшни металл ионлари сонини билдиради. Бу одатда 12 ёки 8 бўлади.

Юзага марказлашган куб панжара

Юзага марказлашган куб панжара (FCC) нинг элементар ҳужайраси куб бўлиб, унинг барча чўққиларда ва ҳар бир юзасининг марказида металл ионлари жойлашган бўлади, уларни электрон тизими ўраб туради. Координация сони 12 га тенг, яъни берилган битта металл ионининг бевосита атрофида 12 та бошқа металл ионлари жойлашган бўлади.

Ёпиқ жойлашган олти бурчакли панжара

Унинг элементар ҳужайраси олти бурчакли призма бўлиб, призманигизнинг ҳар бир чўққисида биттадан металл иони, асос ва юқори юзасининг марказида биттадан металл иони ҳамда призманинг ичида учтадан металл иони жойлашган бўлади. Координация сони 12 га тенг. Келинг, иккита элементар ҳужайра бир-бирининг устига қўйилганини тасаввур қиламиз.

Ҳажм марказлашган куб панжара

Элементар ҳужайраси куб бўлиб, унинг барча чўққисида биттадан ва кубнинг марказида биттадан металл иони жойлашган. Координация сони 8 га тенг, чунки ҳар бир металл иони тенг масофада жойлашган 8 та бошқа металл ионлари билан ўралган. Бу панжара турида сирпаниш текислиги мавжуд эмас.