Wykres, który przedstawia zarówno krzywą popytu rynkowego, jak i krzywą podaży rynkowej, nazywany jest modelem równowagi rynkowej lub wykresem podaży i popytu. Autorem tej koncepcji jest wybitny brytyjski ekonomista Alfred Marshall. Model ten należy do podstawowych narzędzi analizy mikroekonomicznej, ponieważ w przejrzysty sposób ilustruje skutki zmian zachodzących na rynku.

Charakterystycznym punktem na wykresie jest punkt przecięcia się krzywej popytu i podaży, czyli punkt równowagi. Współrzędna p na osi pionowej odpowiada cenie, przy której ilość towaru oferowana przez sprzedawców jest równa ilości, jaką nabywcy chcą kupić. Cena ta nazywana jest ceną równowagi lub ceną równoważącą rynek, ponieważ przy tej cenie nie występują ani nadwyżki towarów, ani niezaspokojony popyt.

Przyjrzyjmy się, jak kształtuje się równowaga rynkowa. Jeśli cena jest wyższa niż cena równowagi, nabywcy – ze względu na ograniczone dochody i możliwość substytucji – są skłonni i zdolni kupić mniej. Oznacza to, że wielkość popytu jest mniejsza niż ilość równowagi. Jednocześnie wyższa cena zachęca producentów do zwiększenia produkcji, aby osiągnąć większy zysk. W rezultacie wielkość podaży staje się większa niż ilość równowagi.

Gdy oferowana ilość towaru przekracza wielkość popytu, pojawia się nadwyżka podaży (zwana również nadwyżką towarów). Niesprzedane zapasy skłaniają sprzedawców do obniżenia cen, co powoduje, że cena zbliża się do ceny równowagi. Wraz ze spadkiem ceny konsumenci kupują więcej produktów i równowaga zostaje przywrócona. Jeśli cena jest niższa od ceny równowagi, wówczas wielkość popytu ze strony nabywców jest większa niż ilość równowagi, natomiast wielkość podaży ze strony sprzedawców jest mniejsza.

Na rynku pojawia się nadwyżka popytu, czyli niedobór. W efekcie producenci zaczynają podnosić ceny i zwiększać produkcję, podczas gdy wielkość popytu ze strony nabywców maleje. Wraz ze wzrostem cen rynek powraca do równowagi.